Zaburzenia sensoryczne, znane także jako zaburzenia integracji sensorycznej (SI), to jedne z najczęstszych, a zarazem najczęściej niezauważanych trudności rozwojowych u dzieci. Szacuje się, że nawet 5–15% najmłodszych zmaga się z problemami przetwarzania bodźców zmysłowych, które mogą utrudniać naukę, zabawę i codzienne funkcjonowanie – mimo braku widocznych objawów choroby.
Jeśli jesteś rodzicem dziecka w wieku 2–7 lat i dostrzegasz niepokojące zachowania, ten artykuł pomoże Ci zrozumieć, czym są zaburzenia SI, jakie dają objawy i na czym polega terapia. W Fixform od lat wspieramy dzieci z trudnościami sensorycznymi – wiemy, jak ważna jest wczesna diagnoza i indywidualne podejście. Przeczytaj, by dowiedzieć się, kiedy i jak reagować.
Co to jest integracja sensoryczna SI?
Integracja sensoryczna SI to proces, dzięki któremu mózg segreguje, rozpoznaje, interpretuje i integruje wrażenia płynące ze wszystkich zmysłów, aby mogły być użyte w celowym działaniu. To zdolność do odczuwania, rozumienia i organizowania informacji dostarczanych przez zmysły z otoczenia oraz własnego organizmu, która pozwala nam segregować, porządkować i składać razem pojedyncze bodźce w pełne funkcje mózgu. Mówiąc prościej, integracja sensoryczna to sposób, w jaki nasz mózg „rozmawia” z ciałem, przetwarzając wszystkie informacje, które otrzymujemy przez zmysły, i przekształcając je w sensowne działania.
Choć często pozostaje niewidoczna w codziennym życiu, to integracja sensoryczna pozwala swobodnie poruszać się w przestrzeni, reagować na bodźce z otoczenia i wykonywać złożone czynności bez świadomego zastanawiania się nad każdym ruchem. Dla rodziców dzieci w wieku przedszkolnym zrozumienie tego procesu może być kluczowe dla wspierania prawidłowego rozwoju najmłodszych.
Jak Ayres rozumie integrację sensoryczną?
dr A. Jean Ayres w latach 60-tych XX sformułowała hipotezy wskazujące na związki procesów integracji sensorycznej z procesami uczenia się oraz opracowała podstawy teorii SI, jak również metody diagnozy i terapii. Anna Jean Ayres była amerykańską terapeutką zajęciową, psycholożką i neurobiolożką, która poprzez swoje badania i obserwacje kliniczne stworzyła fundamenty współczesnego rozumienia integracji sensorycznej.
Doktor Ayres definiuje integrację sensoryczną jako metodę podporządkowania doznań odbieranych przez ciało, aby mogły zostać przez nie wykorzystane w konkretnym celu. Jej pionierskie prace położyły podwaliny pod rozwój terapii integracji sensorycznej jako metody wspierania dzieci z trudnościami rozwojowymi.
fot. freepik.com
Czym są zaburzenia integracji sensorycznej?
Zaburzenia integracji sensorycznej to dysfunkcje w sposobie, w jaki układ nerwowy dziecka odbiera, przetwarza i organizuje informacje zmysłowe pochodzące z otoczenia oraz z własnego ciała. Zaburzenia SI pojawiają się, gdy układ nerwowy nieprawidłowo organizuje bodźce zmysłowe:
- Podstawy neurobiologiczne – rozwój integracji sensorycznej u dziecka to proces złożony i wieloetapowy, rozpoczynający się już w życiu płodowym. Właśnie w tym delikatnym okresie kształtują się fundamentalne systemy zmysłowe, takie jak układ przedsionkowy, odpowiedzialny za równowagę; proprioceptywny, który pozwala nam odczuwać i kontrolować położenie naszego ciała w przestrzeni; oraz dotykowy, będący naszą podstawową formą percepcji fizycznej otoczenia.
W prawidłowo funkcjonującym układzie nerwowym mózg automatycznie filtruje, organizuje i interpretuje napływające bodźce, pozwalając na adekwatne reakcje adaptacyjne. Gdy proces ten jest zaburzony, dziecko może reagować nieproporcjonalnie na codzienne doświadczenia sensoryczne.
- Teoria neuroplastyczności – inaczej teoria Integracji Sensorycznej bazuje na neuroplastyczności mózgu. Co to oznacza? Otóż tkanka nerwowa, z której zbudowany jest mózg, ma zdolność do tworzenia nowych połączeń, zmienności, samonaprawy oraz uczenia się. To właśnie neuroplastyczność stanowi fundamentalną podstawę dla skuteczności terapii integracji sensorycznej.
Kiedy dziecko potrzebuje terapii sensorycznej?
Dziecko potrzebuje terapii sensorycznej, gdy zaburzenia SI są zauważalne u dziecka, a dotyczą takich zmysłów jak (wzrok, słuch, dotyk, węch, smak, ale także czucie ciała – propriocepcja i zmysł równowagi – układ przedsionkowy). Kiedy ten proces nie działa, jak powinien, to mówimy o Zaburzeniach Przetwarzania Sensorycznego (SPD – Sensory Processing Disorder). Terapia integracji sensorycznej (SI) jest specjalistyczną formą terapii zajęciowej, która pomaga dzieciom z SPD nauczyć się efektywniej przetwarzać i organizować te bodźce.
Jakie są objawy zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci?
Objawy zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci dotyczą kluczowych obszarów i sygnałów ostrzegawczych dotyczących funkcjonowania zmysłów. Jako pierwszymi ich obserwatorami są rodzice, którzy są w stanie dostrzec, że z deckiem dzieje się coś niepokojącego. Pojedyncze zachowania z listy objawów, które poznasz niżej, mogą pojawić się u każdego dziecka. Niepokój powinno wzbudzić, gdy:
- Zachowania są intensywne, częste i utrwalone (trwają dłużej niż kilka tygodni/miesięcy);
- Znacznie utrudniają dziecku codzienne funkcjonowanie w domu, przedszkolu/szkole, na placu zabaw;
- Negatywnie wpływają na rozwój społeczny, emocjonalny, ruchowy lub poznawczy dziecka;
- Występuje klastr (grupa) różnych objawów z kilku wymienionych kategorii;
Poznaj objawy, które występują przy zaburzeniach SI u dzieci:
Nadwrażliwość (nadreaktywność) sensoryczna:
- Dotyk – silny dyskomfort lub ból przy zwykłym dotyku (np. metki ubrań, niektóre faktury ubrań, piasek, farba, klej, mycie włosów, czesanie, obcinanie paznokci). Unikanie przytulania lub dotyku innych osób.
- Dźwięk – zatykanie uszu przy codziennych dźwiękach (odkurzacz, suszarka, gwar, głośniejsze rozmowy), łatwość rozpraszania się dźwiękami, lęk przed miejscami hałaśliwymi.
- Wzrok – mrużenie oczu, odwracanie wzroku przy zwykłym oświetleniu, rozdrażnienie w jasnych lub migoczących światłach, łatwość rozpraszania się wzrokowego.
- Smak/zapach – wybiórczość pokarmowa ekstremalna (oparta na teksturze, zapachu, kolorze, nie tylko smaku), silne reakcje na zwykłe zapachy (np. perfumy, jedzenie), lęk przed próbowaniem nowych potraw.
- Ruch/równowaga – lęk przed huśtaniem, zjeżdżalniami, karuzelami, wspinaniem się, wysokością. Choroba lokomocyjna nawet przy krótkich przejazdach. Niechęć do zmian pozycji głowy.
fot. freepik.com
Podwrażliwość (podreaktywność) sensoryczna:
- Dotyk – słaba reakcja na ból (np. nie zauważa skaleczeń), duża potrzeba mocnego dotyku (mocne przytulanie, uderzanie, gryzienie), może nie zauważać lekkiego dotyku.
- Ruch/równowaga – ciągła potrzeba ruchu (bieganie, skakanie, wirowanie, bujanie się), brak zawrotów głowy po intensywnym kręceniu się, słaba równowaga, niezgrabność ruchowa.
- Propriocepcja (czucie głębokie) – słaba świadomość pozycji ciała (częste potykanie, wpada na przedmioty/ ludzi, siada zbyt mocno, mocno stuka przy pisaniu, gryzie nieodpowiednie przedmioty).
- Dźwięk – wydaje się nie słyszeć, gdy się do niego mówi (mimo prawidłowego słuchu), potrzeba bardzo głośnego dźwięku.
- Wzrok – słabe rozróżnianie szczegółów wzrokowych, trudności ze śledzeniem obiektów.
Poszukiwanie sensoryczne (Sensory Seeking):
Ciągła potrzeba stymulacji – intensywne kręcenie się, huśtanie, skakanie, uderzanie ciałem o przedmioty/ ludzi, gryzienie nieżywnościowych przedmiotów (ubrań, zabawek), potrzeba mocnego uścisku, preferencja bardzo mocnych smaków/zapachów, lubienie bardzo głośnych dźwięków. Dziecko wydaje się „nie znać umiaru” w aktywnościach ruchowych.
Problemy z koordynacją i planowaniem ruchu (Dyspraksja):
- Trudności z nauką nowych czynności ruchowych (jazda na rowerze, łapanie piłki);
- Niezdarność, częste potykanie się, upuszczanie przedmiotów;
- Problemy z planowaniem sekwencji ruchów (ubieranie się, mycie zębów, posługiwanie sztućcami);
- Trudności z naśladowaniem ruchów;
Problemy z regulacją emocjonalną i uwagą:
- Częste, intensywne wybuchy emocjonalne (łatwość przechodzenia w histerię, złość), trudności z uspokojeniem się;
- Trudności z koncentracją uwagi, łatwość rozpraszania się bodźcami sensorycznymi;
- Wycofanie z aktywności lub unikanie sytuacji społecznych z powodu przeciążenia sensorycznego;
- Problemy z przejściami między aktywnościami, z rutyną;
Problemy w życiu codziennym:
- Trudności z samoobsługą (ubieranie, jedzenie, toaleta, mycie);
- Problemy z zasypianiem, niespokojny sen;
- Trudności w nauce (szczególnie jeśli wymaga skupienia w środowisku pełnym bodźców);
- Problemy w kontaktach z rówieśnikami (unikanie zabaw, nieadekwatne reakcje na dotyk, zbyt intensywne zachowania);
Na czym polega terapia integracji sensorycznej?
Terapia integracji sensorycznej polega na usprawnianiu procesów neurobiologicznych odpowiedzialnych za przetwarzanie bodźców zmysłowych. Metoda ta znajduje zastosowanie w pracy z dziećmi i dorosłymi, którzy doświadczają trudności w organizacji i interpretacji informacji docierających przez zmysły. Terapia SI u dzieci opiera się na założeniu, że prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego wymaga efektywnej integracji wszystkich siedmiu systemów zmysłowych: wzroku, słuchu, dotyku, smaku, węchu, propriocepcji (świadomość pozycji ciała) oraz systemu przedsionkowego (równowaga). Gdy te systemy nie współpracują harmonijnie, mogą pojawić się różnorodne trudności behawioralne, poznawcze i społeczne.
Proces terapeutyczny jest ściśle indywidualizowany i dostosowany do unikalnych potrzeb każdego pacjenta. Terapeuta, zazwyczaj z wykształceniem w zakresie terapii zajęciowej, fizjoterapii lub pedagogiki specjalnej, przeprowadza szczegółową ocenę funkcjonowania sensorycznego, a następnie opracowuje program interwencji.
Na czym polega metoda integracji sensorycznej?
Metoda integracji sensorycznej polega na uznaniu trzech fundamentalnych zasadach terapeutycznych. Pierwszą z nich jest aktywne zaangażowanie pacjenta – terapia jest najbardziej skuteczna, gdy dziecko samo inicjuje i kontroluje aktywności, co zwiększa motywację i efektywność uczenia się.
Drugą zasadą jest dostarczanie odpowiednich wyzwań sensorycznych – terapeuta precyzyjnie dobiera rodzaj i intensywność bodźców, aby znajdowały się one w „strefie optymalnego rozwoju” pacjenta. Aktywności nie mogą być ani zbyt łatwe (co prowadziłoby do znudzenia), ani zbyt trudne (co mogłoby wywołać frustrację).
Trzecia zasada to zapewnienie pozytywnych doświadczeń emocjonalnych podczas terapii. Środowisko terapeutyczne musi być bezpieczne, przewidywalne i przyjazne, aby pacjent mógł swobodnie eksplorować nowe doświadczenia sensoryczne bez lęku czy stresu.
Metoda wykorzystuje naturalne tendencje rozwojowe mózgu, oferując strukturyzowane doświadczenia, które promują integrację różnych systemów zmysłowych.
Terapeuta działa jako „współregulator”, pomagając dziecku w organizacji reakcji na bodźce i stopniowym rozwijaniu umiejętności samoregulacji. Kluczowym elementem metody jest również transfer umiejętności – terapia ma na celu nie tylko poprawę funkcjonowania w gabinecie, ale przede wszystkim generalizację nabytych umiejętności na sytuacje życia codziennego. Dlatego istotne jest zaangażowanie rodziców i nauczycieli w proces terapeutyczny.
fot. freepik.com
Jakie ćwiczenia stosuje się w terapii SI?
W terapii SI stosuje się ćwiczenia zróżnicowane pod kątem potrzeb dziecka i zawsze dostosowane do jego indywidualnych predyspozji. W Fixform każda terapia integracji sensorycznej rozpoczyna się od rzetelnej diagnozy i stworzenia spersonalizowanego planu, który następnie realizowany jest w przyjaznej, specjalistycznie wyposażonej sali sensorycznej. Dowiedz się więcej o terapii SI w Fixform:
- Ćwiczenia proprioceptywne pomagają dziecku lepiej odbierać sygnały z własnego ciała i orientować się w przestrzeni. Mogą to być aktywności z ciężarkami, pchanie, ciągnięcie przedmiotów, noszenie obciążonych kamizelek czy ćwiczenia oporowe. Ich celem jest poprawa świadomości ciała i regulacji napięcia mięśniowego.
- Ćwiczenia przedsionkowe (vestibularne) rozwijają układ równowagi i koordynację. Dzieci uczestniczą w zabawach takich jak huśtanie, kołysanie, skakanie na trampolinie, obracanie się, jazda na deskorolce sensorycznej czy balansowanie na niestabilnych powierzchniach. Dzięki temu uczą się lepiej kontrolować ciało w ruchu.
- Stymulacja dotykowa obejmuje kontakt z różnymi teksturami, temperaturami i naciskiem. Terapeuci wprowadzają materiały takie jak piasek kinetyczny, tkaniny o różnych fakturach, żele, szczotki czy sensoryczne masy plastyczne. Stopniowa ekspozycja pozwala dziecku oswoić się z bodźcami i lepiej regulować reakcje dotykowe.
- Ćwiczenia wzrokowo-motoryczne pomagają w łączeniu percepcji wzrokowej z ruchem. Dzieci układają puzzle, śledzą wzrokiem obiekty, grają w piłkę, wykonują zadania wymagające precyzji ręki i oka – wszystko w formie atrakcyjnej zabawy.
- Zadania rozwijające planowanie motoryczne uczą sekwencjonowania i wykonywania złożonych działań. Przykłady to tory przeszkód, taneczne sekwencje ruchowe, naśladowanie wzorców, pokonywanie labiryntów ruchowych.
Jak wyglądają zajęcia sensoryczne?
W Fixform zajęcia SI odbywają się w nowoczesnej sali przypominającej salę zabaw, wyposażonej w huśtawki sufitowe, materace, trampoliny, piłki terapeutyczne, tunele, podwieszane platformy i stanowiska do pracy z fakturami. Każda sesja podzielona jest na etapy, które tworzą bezpieczną i przewidywalną strukturę.
- Początek spotkania to chwila na obserwację dziecka i ocenę jego stanu pobudzenia.
- Rozgrzewka przygotowuje układ nerwowy do aktywności – poprzez ćwiczenia oddechowe, rozciąganie lub delikatne formy ruchu.
- Główna część zajęć to celowe działania terapeutyczne – prowadzone w formie zabawy, z udziałem dziecka w wyborze aktywności.
- Zakończenie to faza wyciszająca – relaks, rysowanie, masaż, czytanie – która pomaga zintegrować doświadczenia i wrócić do równowagi.
Terapeuta prowadzący na bieżąco dostosowuje intensywność bodźców, reagując na zachowania i sygnały dziecka. Każda aktywność – choć wygląda jak zabawa – ma konkretny cel terapeutyczny: poprawę koncentracji, regulacji emocjonalnej, integracji zmysłów czy koordynacji ruchowej.
Po każdej sesji specjalista w Fixform dokumentuje przebieg zajęć i omawia z rodzicami obserwacje oraz postępy. Dzięki temu terapia ma charakter ciągły i spójny, a rodzice wiedzą, jak wspierać dziecko również poza salą.
Podsumowanie
Zaburzenia integracji sensorycznej mogą wpływać na każdy aspekt codziennego życia dziecka – od ubierania się, przez naukę i relacje z rówieśnikami, aż po sposób reagowania na dotyk, dźwięki czy ruch. Choć objawy często są subtelne i łatwo je przeoczyć, ich długotrwałe występowanie może prowadzić do trudności emocjonalnych, poznawczych i społecznych.
Terapia integracji sensorycznej to skuteczna i bezpieczna forma wsparcia, która – dzięki neuroplastyczności mózgu – może znacząco poprawić funkcjonowanie dziecka. W Fixform każda terapia SI oparta jest na indywidualnej diagnozie, dostosowanym planie terapeutycznym oraz ścisłej współpracy z rodzicami. Dzięki temu dzieci nie tylko uczą się lepiej przetwarzać bodźce, ale również zyskują większą pewność siebie, sprawność i samodzielność.
Jeśli obserwujesz u swojego dziecka objawy zaburzeń SI, nie zwlekaj – skontaktuj się z Fixform i zadbaj o jego rozwój z pomocą doświadczonych specjalistów. Wczesne działanie to najlepsza inwestycja w przyszłość dziecka.
FAQ
Jakie są przykłady wrażliwości sensorycznej?
Wrażliwość sensoryczna może przybierać różne formy w zależności od systemu zmysłowego. Nadwrażliwość dotykowa objawia się jako unikanie określonych tekstur – dziecko może odmawiać dotykania piasku, plasteliny, farb, a nawet niektórych tkanin. Może też wykazywać nadmierną reakcję na dotyk przypadkowy, interpretując go jako bolesny czy nieprzyjemny:
- Nadwrażliwość słuchowa to nieproporcjonalne reakcje na dźwięki – płacz przy odgłosie suszarki do włosów, panika w zatłoczonych miejscach, zakrywanie uszu przy muzyce czy niemożność koncentracji w hałaśliwym otoczeniu. Z kolei niedowrażliwość słuchowa może prowadzić do nieprawidłowego głośnego mówienia lub potrzeby bardzo intensywnych bodźców dźwiękowych.
- Wrażliwość vestibularna objawia się jako lęk przed ruchem – dziecko może bać się huśtawek, zjeżdżalni, czy nawet chodzenia po schodach. Przeciwnie, niedowrażliwość vestibularna prowadzi do ciągłego poszukiwania ruchu – kręcenia się, skakania, czy kołysania.
Wrażliwość proprioceptywna może powodować trudności z oceną siły – dziecko może zbyt mocno ściskać przedmioty, łamać kredki podczas rysowania, lub odwrotnie – mieć problemy z wywieraniem odpowiedniego nacisku podczas pisania.
Jakie są doznania sensoryczne?
Doznania sensoryczne to wszelkie informacje, które docierają do naszego mózgu poprzez systemy zmysłowe. To wrażenia odbierane przez zmysły – zarówno te podstawowe (dotyk, wzrok, słuch, smak, węch), jak i mniej oczywiste, jak:
- zmysł równowagi (przedsionkowy) – informuje o ruchu i położeniu ciała,
- zmysł propriocepcji – mówi o ułożeniu ciała i napięciu mięśniowym,
- interocepcja – dotyczy odczuwania sygnałów z wnętrza ciała (głód, ból, potrzeba snu).
W przypadku zaburzeń SI dziecko może odbierać te bodźce zbyt słabo, zbyt intensywnie lub w sposób chaotyczny.
Na czym polega stymulacja sensoryczna?
Stymulacja sensoryczna to celowe dostarczanie bodźców zmysłowych w sposób kontrolowany i bezpieczny. W terapii SI odbywa się to poprzez zabawy z wykorzystaniem różnorodnych faktur, ruchu, dźwięków i zapachów – np. huśtanie, masaże szczotkami, zabawy w piasku kinetycznym, malowanie palcami, ćwiczenia z ciężarem. Celem jest poprawa przetwarzania bodźców, regulacji emocji i rozwój sprawności dziecka. W Fixform stymulacja zawsze dostosowywana jest indywidualnie do profilu sensorycznego dziecka.
Jak zachowuje się dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej?
Zachowania dzieci z zaburzeniami SI są bardzo zróżnicowane i zależą od typu i nasilenia trudności. Dziecko z nadwrażliwością może wykazywać zachowania unikowe – odmawia noszenia pewnych ubrań, nie chce bawić się w piasku, płacze podczas mycia włosów czy strzyżenia. Może być opisywane jako „wybredne”, „trudne” lub „nadwrażliwe”. Dziecko z zaburzeniami SI może wykazywać:
- nadmierną wrażliwość lub brak reakcji na bodźce (np. unika dotyku lub nie zauważa bólu);
- trudności z koncentracją i koordynacją ruchową;
- nadpobudliwość lub przeciwnie – apatię;
- niechęć do pewnych aktywności (np. mycia zębów, jazdy autem);
- trudności w ubieraniu się, rysowaniu, skakaniu, utrzymywaniu równowagi;
Zachowania te nie wynikają ze złej woli – są efektem trudności z przetwarzaniem bodźców przez układ nerwowy.
Czy zaburzenia integracji sensorycznej to autyzm?
Nie. Zaburzenia SI i autyzm to dwa odrębne zagadnienia, choć często współistnieją. Dzieci w spektrum autyzmu bardzo często mają zaburzenia przetwarzania sensorycznego, ale występowanie problemów SI nie oznacza automatycznie autyzmu. Różnicowanie wymaga profesjonalnej diagnozy – w Fixform można przeprowadzić zarówno ocenę SI, jak i diagnozę autyzmu w oparciu o test ADOS-2.